Ερευνητικό Πρόγραμμα "Θράκη - Μακεδονία"

Το 1928, ο χορογράφος και θεωρητικός της κίνησης Ρούντολφ Λάμπαν παρουσιάζει για πρώτη φορά ένα σύστημα γραφής χορού που στόχο είχε τη μελέτη της κίνησης με τη μεταφορά της στο χαρτί. Έχοντας ως επίκεντρο το ανθρώπινο σώμα και παράλληλα, εστιάζοντας στις κινήσεις που παράγει, ο Λάμπαν δεν περιόρισε το επινόημά του στην ιδέα μιας Schrift Tanz (γραφής χορού) που θα εξυπηρετούσε το χορό και μόνο. Σπούδασε ανατομία, τέχνη και αρχιτεκτονική και ήτανε μέσα από τις σπουδές αυτές στην Écoles des Beaux Arts (Παρίσι), που άρχισε να παρατηρεί την αρμονία του ανθρώπινου σώματος. Η ιδέα ωστόσο, του σώματος που κινείται αρμονικά στο χώρο, ήρθε σε αντίθεση με μια άλλη μελέτη του, την περίοδο που εργάστηκε με τους εργάτες της βαριάς βιομηχανίας. Παρατηρώντας τις κινήσεις που οι εργάτες εκτελούσαν καθώς εργάζονταν, προσπάθησε να βρει λύσεις για να τους διευκολύνει ώστε να είναι σε θέση τα ίδια άτομα να τις χαλιναγωγήσουν για να μην αισθάνονται πόνο που θα τους οδηγούσε στην εξάντληση. Προσπάθησε δηλαδή, να μάθει στα άτομα τρόπους ελέγχου των κινήσεων τους, για να σταματήσουν να καταβάλουν επιπλέον ενέργεια ώστε τελικά, να αποδίδουν καλύτερα στην εργασία τους. Η μελέτη αυτή ήταν μια πρόκληση για τον Λάμπαν να παρατηρήσει τα οφέλη της τέχνης της κίνησης, και έξω από το θεατρικό περιβάλλον, διευρύνοντας με τον τρόπο αυτό τις δυνατότητες εφαρμογής του συστήματός του και σε άλλα είδη κίνησης.

Μια τέτοια εφαρμογή, ήταν και η περίπτωση του εθνομουσικολόγου Alan Lomax και των συνεργατών του, Irmgard Bartenieff (αναλύτρια της κίνησης και φυσιοθεραπεύτρια) και της Forrestine Paulay (μαθήτρια της), που αφορούσε το χορευτικό ύφος και τον πολιτισμό.[2] Στη μελέτη του για τη Χορομετρική (μέτρο μέτρησης του χορού), ο Lomax εφάρμοσε για πρώτη φορά στη συστηματική έρευνα για το μη-δυτικό χορό τις αρχές του Λάμπαν και του συστήματος ενισχύοντας για μια ακόμη φορά, την άποψη ότι η κινησιογραφία δεν είναι απλά ένα σύστημα που εξυπηρετεί ένα συγκεκριμένο είδος χορού, αλλά μπορεί άνετα να λειτουργήσει με οποιοδήποτε είδος κίνησης. Έτσι, το αναγάγει σ’ ένα εργαλείο με οικουμενική ισχύ.

Η σημειογραφία (σημείο-γραφή)–ως ακαδημαϊκός όρος της επιστήμης του χορού–είναι ένα είδος παραστατικής γραφής (απλής/σύνθετης) η οποία προσφέρει στον χρήστη μια μεγάλη ποικιλία σημείων και συμβόλων διαφορετικών ποιοτήτων, ώστε την κατάλληλη στιγμή ο ενδιαφερόμενος να επιλέξει κάποια για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες του χορευτικού είδους που υπηρετεί, σε συνάρτηση με την πρόθεσή του σε ποιόν απευθύνεται και τι προσδοκά από αυτό.

ΙΙ. Τα κινησιογραφήματα

Τα τρακόσα περίπου κινησιογραφήματα που παρουσιάζονται στη πολυμεσική βάση δεδομένων του Ερευνητικού Προγράμματος, ως ζωτικό συμπλήρωμα του δελτίου χορού, έχουν εισαγωγικό χαρακτήρα και δεν προχωρούν σε αναλυτική/λεπτομερειακή περιγραφή. Ο αναγνώστης, ως ο τελικός αποδέκτης του συστήματος, έχοντας στη διάθεσή τους έναν ικανό αριθμό πληροφοριών, μπορεί να διαβάσει την κωδικοποιημένη περιγραφή της ώστε στη συνέχεια, να επεξεργαστεί την εικόνα της, να τη συγκρίνει με άλλες, να την ερμηνεύσει ή να την αναπαράγει διαβάζοντας το αποτύπωμα της στο χαρτί. Εντούτοις, το αποτύπωμα της κίνησης–κι αυτό πρέπει να γίνει σαφές από την αρχή–δεν αποτελεί τη μόνη επίσημη, και κατ’ επέκταση μοναδική καταγραφή του, αφού δυνητικά κάθε κίνηση με την επανάληψη μπορεί να έχει άπειρες εκδοχές. Συνεπώς, τα καταγραμμένα προϊόντα –η γραφική αναπαράστασή τους δηλαδή,– πρέπει να εκλαμβάνονται ως εικόνες στατικές, άρα μοναδικές κι ανεπανάληπτες που ανήκουν στο ιστορικό πλέγμα –τί διαδραματίστηκε, πότε, πώς και από ποιούς– και τίποτε παραπάνω. Ή πάλι, όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο Σμωλ, η χορευτική παρτιτούρα, κάθε παρτιτούρα, λειτουργεί ως ένα «σύνολο κωδικοποιημένων οδηγιών προς τους εκτελεστές, δεν αποτελεί το ίδιο το έργο», όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο Σμωλ (1983: 50)

Το παρόν κείμενο αναφέρεται στο σημειογραφικό σύστημα γνωστό ως κινησιογραφία του Laban (ή Labanotation). Το κείμενο δεν αποτελεί ένα ολοκληρωμένο εγχειρίδιο του συγκεκριμένου σημειωτικού συστήματος, αντίθετα συνθέτει έναν πρακτικό οδηγό γι’ αυτούς που θα ήθελαν να αποκωδικοποιήσουν και να κατανοήσουν βασικές πτυχές του. Πριν όμως, περάσω στην παρουσίαση του, χρήσιμο θα ήταν να γνωρίσουμε το δημιουργό του συστήματος και τις διαφορετικές φάσεις εξέλιξης που είχε το δημιούργημά του.

[1] Διατηρώντας ως επωνυμία το όνομα του δημιουργού της–τουλάχιστον με τη μορφή που το γνωρίζουμε σήμερα–κάνει την εμφάνισή του στη Βιέννη, το 1928, με τίτλο Schrift Tanz [Γραφή Χορού]. Από το 1928 μέχρι σήμερα, το σύστημα έχει υποστεί σημαντικές βελτιώσεις αφού πολλοί ερευνητές με διαφορετικό χορευτικό παρελθόν, έχουν συμβάλει στην εξέλιξή του ανάγοντάς το σ’ ένα αξιόπιστο και απαραίτητο εργαλείο για το δάσκαλο και τον ερευνητή.

[2] Βλ. Lomax Alan, Bartenieff Irmgard & Paulay Forrestine, «Dance Style and Culture» στο Folk Song Style and Culture American Association for the Advancement of Science, Publication #88. Ουάσιγκτον DC. 1968. σ. 222-273.